Maandagochtend. Je loopt het schoolgebouw binnen en voor je het weet ben je alweer tien dingen tegelijk aan het doen. Hoeveel ruimte is er dan nog over in je hoofd? In een column introduceerde Ellen Deckwitz het woord hersenbudget: een treffende metafoor voor de mentale ruimte die je op een dag hebt. Zeker in het onderwijs is dat budget vaak sneller op dan je denkt. Wat doe jij als je merkt dat het ’te vol’ raakt? Wat helpt jou om binnen je grenzen te blijven?

Waarom raakt het onderwijs snel ‘blut’?

Van docenten wordt verwacht dat ze tijdens het lesgeven openstaan voor vragen van leerlingen, tussendoor hun e-mail in de gaten houden én ook nog administratie bijwerken. Studenten en leerlingen zelf ervaren huiswerk, projecten, repetities en sociale verplichtingen, terwijl de smartphone ook nog volop aandacht vraagt. In een eerder artikel op Werkrust werd al gewezen op de valkuil van multitasken: het brein kan maar één cognitief veeleisende taak tegelijk écht goed aan. Toch proberen we vaak meerdere dingen parallel te doen. Het resultaat? Een hoofd dat overuren draait.

Multitasken: geen superkracht, maar een valkuil

Multitasken klinkt efficiënt: even snel twee of drie dingen tegelijk regelen. Maar ons brein is daar niet voor ontworpen. Elke keer dat je van taak wisselt, verspil je energie aan het ‘opnieuw opstarten’ van je concentratie. Neurowetenschapper Rick Hanson benadrukt in zijn boek Eén ding tegelijk het belang van die ononderbroken focus. Ben je wél steeds aan het schakelen, dan raakt je hersenbudget sneller op.

Concentratie-expert Mark Tigchelaar spreekt bovendien van vier ‘concentratielekken’:

• Te weinig prikkels (saaie taken die je doen afdwalen)
• Te veel interne prikkels (piekergedachten die je hoofd bezighouden)
• Te weinig brandstof (gebrek aan rust, slaap of goede voeding)
• Te veel externe prikkels (een rumoerige omgeving, appmeldingen, enz.)

In het onderwijs vind je die lekken volop. Denk aan de leerlingen die versuffen bij een lange, monotone les (te weinig prikkels), het gepieker van docenten over werk dat zich opstapelt (te veel interne prikkels), geen tijd voor een fatsoenlijke pauze (te weinig brandstof) en een vol, lawaaiig klaslokaal of lerarenkamer (te veel externe prikkels).

Focus in het klaslokaal

Een typische lesdag laat weinig ruimte voor rust. Leerlingen die niet vooruit te branden zijn, docenten die ’s nachts piekeren over ouderavonden en rapporten, pauzes die worden opgeslokt door vergaderingen of nakijkwerk… Geen wonder dat je na zo’n dag uitgeblust raakt. Juist omdat de werkdruk hoog is, is bewust omgaan met je hersenbudget cruciaal.

“Als je te ver over je grenzen gaat, belandt de rekening vroeg of laat op de mat.”

In Deckwitz’ column bleek die rekening een heftige migraineaanval. In het onderwijs kan het uitmonden in langdurige stress, ziekmeldingen of een burn-out.

Grenzen stellen in een context vol druk

Deckwitz’ vriendin heeft het ‘luxeprobleem’ dat ze, dankzij eerdere jaren van keihard werken, nu financiële ruimte heeft om het rustig aan te doen. Veel onderwijsmensen hebben die optie niet zomaar. Er is een lerarentekort, er liggen stapels werk en extra taken als stagebegeleiding, mentoraten of coördinatieklussen lonken voortdurend. Juist dan is het belangrijk om te beseffen: als je niet op je hersenbudget let, loop je leeg.

Dat geldt ook voor studenten en leerlingen. Ze balanceren schoolwerk, hobby’s, sport en een sociaal leven. Overvolle agenda’s verhogen de kans op stress, slapeloze nachten of concentratieproblemen in de klas.

Minder doen en toch meer bereiken

Het lijkt misschien onhaalbaar in een sector waar het werk nooit helemaal af is, maar toch is ‘minder doen’ vaak dé sleutel tot meer productiviteit. ‘Minder doen’ betekent niet dat je klakkeloos taken laat vallen. Het houdt in dat je selectiever bent, prioriteiten stelt en focust op de essentie.

Voorbeeld 1: In plaats van tijdens een les alles tegelijk te willen uitleggen, kun je ook kiezen voor korte, gerichte instructies. Laat je leerlingen vervolgens zelfstandig werken en bied daarna ruimte voor vragen. Zo voorkom je dat je voortdurend wordt afgeleid en kun je je brein rustmomenten geven tussen de begeleidingsmomenten door.

Voorbeeld 2: Plan één moment op de dag waarop je je administratie of e-mails bijwerkt, in plaats van tussendoor steeds je inbox te openen. Dit voorkomt versnippering van aandacht en helpt je om taken sneller af te ronden. Lees meer hierover in dit artikel op Werkrust.

Voorbeeld 3: Zet een wekelijkse terugblik in je agenda waarin je je takenlijst en werkplanning evalueert. Wat kostte veel energie? Wat leverde rust of voldoening op? Door regelmatig te reflecteren, blijf je bewuster omgaan met je mentale ruimte. Inspiratie hiervoor vind je in dit artikel van Werkrust.

Creëer ruimte voor écht herstel

Hersenbudget draait niet alleen om taken slim managen, maar ook om voldoende rust nemen. Dat begint al bij het bewaken van je pauzes: eet niet altijd ‘even snel’ je boterham achter je bureau. Loop een rondje, maak een praatje over iets anders dan werk, of neem een moment om je hoofd te legen. Die kleine herstelmomenten maken dat je hersenbudget niet razendsnel leegloopt.

“Ik heb ontdekt dat korte pauzes zorgen voor een frisse blik en juist tijd opleveren, in plaats van kosten.”

Door even afstand te nemen, kun je daarna scherper verder. Je voorkomt dat je brein permanent in de hoogste versnelling moet draaien.

Het belang van bewust hersenbudget

Het verhaal van Ellen Deckwitz en haar vriendin maakt duidelijk dat hersenbudget geen trendy term is, maar een treffende metafoor voor hoe snel ons hoofd vol kan raken. Zeker in het onderwijs, waar de werkdruk en verwachtingen vaak hoog zijn, loont het de moeite om je brein niet te overbelasten. Wie goed let op zijn hersenbudget, vergroot de kans dat hij of zij aan het eind van de dag nog energie overhoudt voor de dingen buiten school.

Neem de tijd om na te denken waar je je mentale ‘krediet’ echt aan wilt besteden, zet minder in op multitasken en gun jezelf én je leerlingen meer rust. Uiteindelijk profiteert iedereen van een gezonde balans in het onderwijs: minder stress, betere focus en meer voldoening in dat mooie vak dat je iedere dag uitoefent.